Gajdosze (książka z płytą)
wydawca Fundacja KLAMRA | 2014
![](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2017/12/10669363_786661898039589_6305575628117000579_o-2.jpg)
![](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/01/1457476292album_gajdosze_okl_1.jpg-791x1024.jpg)
Dlaczego, po co i dla kogo?
Fragment wstępu do albumu Gajdosze autorstwa Katarzyny i Macieja Szymonowiczów.
Projekt „Gajdosze” powołaliśmy do życia, by udokumentować i usystematyzować wiedzę dotyczącą postaci autentycznych góralskich muzykantów nazywanych gajdoszami lub gajdosami. Już sama różnica w nazewnictwie wskazuje, że artyści ludowi reprezentują dwie odrębne grupy górali, posługujące się inną gwarą, różniące się strojem oraz repertuarem muzycznym. Zbierając informacje dotyczące życia i twórczości muzykantów, podjęliśmy się jednocześnie dokumentacji fotograficznej unikatowego instrumentu, jakim są (mało znane szerokiemu gronu odbiorcy) gajdy. Gajdosze tworzyli dawną, znaną na terenie Beskidów góralską kapelę złożoną z gajd i skrzypiec. Nasz pomysł zrodził się z potrzeby ocalenia od zapomnienia niknącego już dziś, w czasach intensywnej unifikacji, dziedzictwa kulturowego wspomnianych regionów. Archaiczna beskidzka muzyka góralska jest bowiem fundamentalnym i niezwykle cennym elementem tradycji muzycznych całego pasma Karpat.
Prace rozpoczęliśmy w marcu 2013 roku, a zakończyliśmy w listopadzie 2014 r. Przeprowadziliśmy wywiady z informatorami m.in. z Istebnej, Koniakowa, Jaworzynki, Wisły, Jabłonkowa (CZ), Nawsia (CZ), Hyrczawy (CZ), Mostów (CZ) oraz Milówki, Szarego, Ciśca i Żabnicy. Odwiedziliśmy najstarszych żyjących gajdoszy, a dzięki uprzejmości i pomocy miejscowych reprezentantów tej dziedziny sztuki: Zbigniewa Wałacha z Istebnej i Otmara Kantora z Jabłonkowa, którzy towarzyszyli nam podczas niektórych wywiadów, mogliśmy liczyć na swobodną atmosferę wpływającą na otwartość naszych rozmówców. Spośród przeprowadzonych wywiadów najbardziej wartościowe, wiarygodne i interesujące okazały się informacje podane właśnie przez samych gajdoszy, m.in. Zuzannę Kawulok (ur. 1938), Jana Sikorę (ur. 1937), Zbigniewa Wałacha (ur. 1961), Józefa Maślankę (ur. 1937), a także skrzypka Antoniego Michałka (ur. 1926).
Osoby te, od dzieciństwa wychowane w duchu tradycyjnej kultury ludowej, są jej spadkobiercami i kontynuatorami. Z pokolenia na pokolenie dziedziczą fach gajdosza: instrumenty, repertuar słowno-muzyczny, opowieści oraz inne cenne informacje związane ze środowiskiem gajdoszy. To właśnie te autentyczne relacje przede wszystkim wzięliśmy pod uwagę i służyły nam one jako punkt wyjścia podczas tworzenia albumu „Gajdosze”. Przeprowadzając wywiady z informatorami, korzystaliśmy ze specjalnie przygotowanego na tę okazję kwestionariusza, ale bardzo często stosowaliśmy także metodę swobodnej rozmowy. Podczas spotkań zainicjowanych w gronie najbliższej rodziny i społeczności, w której żyli gajdosze, udało nam się pozyskać prywatne zdjęcia, notatki, a przede wszystkim zarejestrować wspomnienia. Część z nich prezentujemy na obu płytach z muzyką gajdoszy. Trzeba było sięgnąć do przeszłości, by „spotkać się” z twórczością, którą pozostawił po sobie konkretny człowiek. Istotny jest więc tutaj przede wszystkim aspekt podmiotowy, indywidualny – a zatem ów człowiek, który z dziada pradziada dziedziczył, pielęgnował i przekazywał kolejnym pokoleniom skarby naszej ludowej kultury. Priorytetem było dla nas dostrzeżenie i uszanowanie w anonimowym, ludowym muzykancie czy budowniczym instrumentów człowieka i artysty – stąd podjęta przez nas próba stworzenia biografii poszczególnych twórców.
Założenia te okazały się trafne, ponieważ żadna publikacja nie prezentowała dotąd tak obszernie zagadnień z kręgu tradycyjnej muzyki ludowej dotyczącej gajdoszy. W wydanej dotychczas literaturze traktującej o muzyce ludowej Beskidu Śląskiego i Żywieckiego pojawiała się najczęściej informacja dotycząca popularnych w latach siedemdziesiątych gajdoszy: Jana i Zuzanny Kawuloków z Istebnej oraz Michała Sikory z Koniakowa. Także większość publikowanych fotografii była przeważnie anonimowa lub błędnie podpisana – gajdosze otrzymywali miano np. kobziarzy beskidzkich, rzadziej dudziarzy lub gajdoszy. Powołując do życia projekt „Gajdosze”, podjęliśmy się więc przedstawienia sylwetek beskidzkich artystów ludowych i zakończenia ich anonimowości. Szczególnie trudne do odtworzenia okazały się właśnie biografie najstarszych gajdoszy, znanych jedynie z przezwiska, o których dziś pamięta niewielu już mieszkańców beskidzkich wsi. Z tego powodu niektóre notki biograficzne są niepełne, szczątkowe, potwierdzają np. tylko imię, nazwisko bądź przezwisko i pochodzenie muzykanta.
Biorąc pod uwagę cel wydania publikacji, która m. in. miała stanowić kompendium wiedzy dla młodych muzykantów, budowniczych gajd, zespołów ludowych czy pasjonatów, staraliśmy się przedstawić omawiany temat wielopłaszczyznowo; stąd obok nagrań muzycznych, zapisów nutowych i rękopisów gajdoszy w albumie prezentujemy także obszerną charakterystykę gajd oraz zasięg terytorialny ich występowania.
Podsumowując działania, które polegały na zebraniu niezbędnej do realizacji projektu dokumentacji, chcemy podkreślić, że wykonywana przez nas praca w dużej mierze polegała na odszukaniu i uporządkowaniu dosłownie okruchów wiadomości dotyczących obrazu autentycznej góralskiej kultury muzycznej, która nigdy już nie będzie rządziła się takimi prawami, jak ta sprzed kilku wieków. Zasady, jakimi kierowali się w swej profesji wiejscy muzykanci kilkaset lat temu, ich życie i pełniona przez nich funkcja, diametralnie różnią się od realiów, w jakich funkcjonują współczesne kapele ludowe.
tekst autorstwa Macieja Szymonowicza
![Kozioł leży, ale nikt na nim nie graje](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2021/11/Hirt-kapela-510x382.jpg)
![Anton Korolev](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2021/02/DSC0598-510x382.jpg)
![kapela Piotra i Pawła](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2021/01/DSC0584-510x382.jpg)
![Czesław Prządka](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2021/01/Czeslaw-Przadka-Przemek-Dudzinski-Dania-1980-510x382.jpg)
![Krzysztof Polowczyk](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2021/01/DSC1559-510x382.jpg)
![Tomasz Kiciński](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2020/12/DSC7897-510x382.jpg)
![Martyna Żurek](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2020/12/67713527_2268304683219165_8494743655565754368_o-510x382.jpg)
![Leonard Śliwa](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2020/08/Leo-i-Benio-510x382.jpg)
![DrajKa. Adam Knobel – Karolina Kocik – Kamil Knobel.](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2019/12/IMG_0579-2-510x382.jpg)
![Mikołaj Woźniak](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2019/12/DSC5596-510x382.jpg)
![Dudziarze z Kościana](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2019/10/DSC9806-510x382.jpg)
![W krainie kozła](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2019/01/C0027.MP4.17_49_10_11.Still001-510x382.jpg)
![Kapela Dudziarska Sokoły z Kościana](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2019/01/IMG_7817-2-510x382.jpg)
![Przystanek Biskupizna.](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2019/01/IMG_0341-510x382.jpg)
![Michał Umławski](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/12/W49-510x382.jpg)
![Biesiada Koźlarska w Zbąszyniu.](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/12/Biesiada-1974-2-510x382.jpg)
![Franciszek Błochowiak. Dudziarz-czarodziej.](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/11/Błochowiak-mini-510x382.jpg)
![Mikołaj Urban. Dudy, a małżeństwo.](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/11/canvas-510x382.png)
![Młodzi Biskupianie.](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/11/20451652_1388607487855560_7533489722149263390_o-510x382.jpg)
![Andrzej Rau. Artysta, co gąskom na polu przygrywa.](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/11/PIC_1-F-48-510x382.jpg)
![Skład Niearchaiczny (płyta)](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/11/0012094775_10-510x382.jpg)
![Stanisław Mai](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/11/DSC5914-510x382.jpg)
![Gajdosze (książka z płytą)](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2017/12/10669363_786661898039589_6305575628117000579_o-2.jpg)
![Romuald Jędraszak](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/11/DSC3424-510x382.jpg)
![Mały Kolberg. Niezbędnik – Wielkopolska (książka z płytą)](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2018/01/MK-Niezbędnik-Wielkopolska-MOCKUP-1200.jpg)
![Jan Prządka](http://dudziarze.pl/wp-content/uploads/2017/10/DSC5936-510x382.jpg)